Nhắc đến búng Bình Thiên - hồ nước ngọt lớn nhất của Tây Nam Bộ nằm giữa 3 xã biên giới Khánh Bình, Khánh An và Nhơn Hội của huyện An Phú, tỉnh An Giang, người ta thường nói đến sự kỳ lạ của việc tồn tại một hồ nước trong xanh thông với sông Bình Di đậm màu phù sa, nhưng dường như không có cơ chế thu và chia nước với nhánh sông Cửu Long này. Màu sắc ảo huyền của búng Bình Thiên còn được gắn với cộng đồng người Chăm theo đạo Hồi không kém phần bí ẩn sinh sống ở mảnh đất ven bờ hai con sông Tiền Giang và Hậu Giang chảy vào đất Việt.

Kỳ ảo búng Bình Thiên

Phụ nữ Chăm An Phú.

Lật lại lịch sử từ khi huyền tích búng Bình Thiên được truyền khẩu cho đến ngày nay, nước trong hồ chỉ dâng lên và hạ xuống chứ không thu và chia nước lưu thông theo con nước lớn ròng của các nhánh sông Cửu Long. Nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu và cho đến bây giờ cũng chỉ có một cách lý giải thuyết phục nhất rằng điều kỳ lạ này là do địa hình đặc biệt của búng Bình Thiên. Búng nước rất lớn, nhưng miệng búng nhỏ, chỉ vừa vặn cho một chiếc cầu bê tông bắc ngang len lỏi ở giữa các khu dân cư san sát quanh búng. Thứ nữa, có thể trong hồ tồn tại một loại tảo có khả năng tự làm sạch nước. Thảm thực vật đặc biệt lơ lửng trong hồ này có tác dụng như một túi lọc tất cả cặn phù sa khiến màu nước luôn trong xanh và mặt nước yên ả thanh bình, chứ hồ nước tự nhiên này không hề nhuốm màu bí hiểm như quan điểm dân gian.

Tương truyền búng Bình Thiên được hình thành do một tướng quân Tây Sơn khi lưu quân tại đây, lúc mà khu vực biên viễn này vẫn còn khô cằn hoang vu đã làm lễ tế trời đất ban cho nguồn nước. Chỗ ông cắm thanh kiếm thiêng xuống trào dâng dòng nước ngọt hình thành búng nước, vì thế nó cũng gắn với cái tên ý nghĩa là Bình Thiên. Tách khỏi những quan niệm hư ảo mang tính huyền thoại, người dân trong vùng thường gọi là hồ Nước Trời vì vẻ bình yên lạ thường, dòng nước trong xanh quanh năm lộng bóng mây trời của búng nước.

Sắc áo Chăm ở búng Bình Thiên

Khung cảnh bình yên trên búng Bình Thiên. Ảnh: PV

"Tháng nhịn ăn" của họ bắt đầu từ ngày trăng non của tháng 7 và kết thúc đúng một tháng sau đó và thường ứng vào tháng 9 âm lịch theo lịch Ả Rập. Nếu ngày kết thúc tháng ăn chay mà không có trăng lên, thì tháng ăn chay kéo dài thêm một ngày.

Người Chăm theo đạo Hồi từ 15 tuổi trở lên đều thực thi nghiêm túc tháng ăn chay Ramadam, bởi đây là nghi lễ quan trọng nhất thể hiện sự sùng đạo của họ. Hơn nữa, kết thúc tháng ăn chay cũng là lúc ngày lễ lớn nhất trong năm của người Chăm được tổ chức: Tết Roya Phik Trok cùng với việc mở tiệc ca hát và ăn mừng.

Trong tháng Ramadam, người Chăm theo đạo Hồi không ăn, không uống, không làm việc nặng nhọc, thậm chí là vợ chồng không gần gũi nhau, tránh xô xát cãi vã và đặc biệt là không hút thuốc lá, uống rượu. Bắt đầu từ khi mặt trời lên mỗi ngày cho đến khi mặt trời lặn, họ không ăn uống và chỉ đến thánh đường hành lễ. Và mặc dù không ăn uống vào ban ngày, nhưng có một tín điều bắt buộc trong 30 ngày Ramadam là người theo đạo Hồi phải làm từ thiện bằng cách chia sớt cho những người nghèo. Họ cho rằng việc nhịn ăn uống là giúp chính mình tiết chế và tăng thêm nghị lực trước cám dỗ vật chất, đồng thời đó là hành động cảm thông với những người còn nghèo đói, không đủ ăn còn rất nhiều trên thế gian này.

Chưa hết ngạc nhiên vì những huyền tích bí hiểm của búng Bình Thiên, tôi lại có dịp ngồi lại chuyện trò với những lão làng của cộng đồng người Chăm sinh sống quanh hồ nước lớn này. Trên mép nước phủ đầy lục bình tươi non mơn mởn, chúng tôi uống trà và thưởng ngoạn vẻ yên lành của vùng nước Bình Thiên. Trên mặt hồ trải rộng lăn tăn sóng, những chiếc thuyền câu nhỏ nhoi điểm xuyết trong ánh nắng nhẹ như tơ trời không một tiếng động. Một góc hồ, bông điên điển nở vàng rực nhắc tới mùa lẩu cá linh non sắp bắt đầu.

Mùa lũ đang tới. Nơi này đón lũ đầu tiên vào đồng bằng sông Cửu Long. Khi nước các nhánh sông Tiền, sông Hậu dâng lênh láng ở Đồng Tháp Mười, thì ở búng Bình Thiên, đất trời và mặt nước vẫn thản nhiên với nắng nhẹ, cỏ cây xanh tươi rợp bóng quanh búng. Chỉ có bông điên điển là tới mùa nở rộ, nhuộm vàng bên trên những thảm lục bình. Đồng bào Chăm theo đạo Hồi ở đây tránh ăn thịt heo, nhưng họ có món thịt bò nấu cari cực ngon. Ông Du Số, một lão làng ở ấp Bình Ri, An Phú kiên nhẫn ngồi giảng giải cho tôi nghe về ý nghĩa tháng ăn chay Ramadam. Ông bảo, vào tháng này, nam nữ không ngồi chung chiếu, chứ đừng nói là ngủ chung.

Người Chăm theo đạo Hồi đặc biệt không mắc tật uống rượu bê tha, đá gà, hay đánh bạc, gây lộn, không tham gia buôn lậu qua biên giới. Thôn ấp nơi này thanh bình, an ninh ổn định. Bên búng Bình Thiên tuyệt nhiên không bao giờ gặp cảnh ồn ào, xô bồ, tranh mua tranh bán, xích mích. Bước vào tháng Ramadam, khung cảnh càng lặng lẽ hơn bao giờ hết. Du Số cười: Những thanh niên trai tráng trong ấp vào ban ngày còn lả đi vì đói. Có người chỉ quanh quẩn ở thánh đường, cầu nguyện và rồi lại cầu nguyện và đọc kinh. Chỉ có một niềm tin tuyệt đối, hướng thiện mới có thể giúp họ vượt qua tháng Ramadam thanh thản và nhẹ nhàng.

Ông Drerfgfu Số hiện là Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc của xã Khánh Bình, đồng thời là chức sắc trong Ban giáo cả của thánh đường lớn nhất nhì huyện An Phú. Ông nói rằng hiện nay, việc hành hương tới thánh địa Méc-ca không còn là một áp lực đối với đồng bào Chăm theo đạo Hồi ở đây nữa. Ai có tiền thì có thể đi. Cộng đồng người Chăm liên kết lại, hỗ trợ lẫn nhau để đi tới thánh địa theo sở nguyện. Nhưng nếu không thể đi thì cũng không sao. Ngay cả trong tháng Ramadam, nếu người nào phải lao động nặng nhọc, chật vật để mưu sinh thì ban ngày cũng không cần nhịn ăn. Người nào đuối sức thì cũng phải xả, không cần nhịn nữa. Việc sùng đạo không nhất thiết phải cứng nhắc và tự đày ải, hành xác, miễn sao sau tháng Ramadam, ai nấy đều hanh thông, cởi mở và có năng lượng tinh thần mới cho một năm an lành.

Huyện An Phú hiện đã quy hoạch, đầu tư xây dựng búng Bình Thiên thành một khu du lịch nghỉ dưỡng và giải trí với diện tích khoảng 139ha. Màu sắc huyền bí và cộng đồng người Chăm ở búng Bình Thiên là yếu tố không thể bỏ qua hấp dẫn khách du lịch tới nơi này. Tha thẩn bên các xóm Chăm thanh bình, tôi được những bà mẹ Chăm hướng dẫn cách quàng khăn Mat'ra - trang phục đặc biệt của phụ nữ Hồi giáo. Những cô gái Chăm hiền lành với đôi mắt to tròn duyên dáng với áo váy dài và khăn thêu. Thánh đường Mas Jid Khoy Ri Yah với mái vòm hình củ tỏi sát bên búng Bình Thiên mỗi ngày đều nhộp nhịp con chiên lui tới cầu nguyện. Đây là nơi diễn ra Lễ hội Royal Phik trok sau tháng chay Ramadam.

Và rất có thể, tôi may mắn khi được sống một ngày bên búng Bình Thiên, dạo chơi trên các thôn xóm thanh bình, vui đùa với những đứa trẻ lặn ngụp trong làn nước trong xanh của búng Bình Thiên, nhập vào nhóm những cô gái Chăm giỏi thêu thùa tụ họp bên dưới những ngôi nhà sàn có cửa sổ rèm đăng ten màu hồng hay là hầu chuyện các bậc cao niên trong làng về những thay đổi của búng nước thiêng. Có thể trong lúc cao hứng, họ sẽ cất tiếng hát một bản tình ca của người Chăm. Và em, cô gái tôi mới quen có cái tên rất đẹp là Kha Lan không ngần ngại hát cho tôi nghe bài hát phỏng theo giai điệu dân ca Chăm: Hãy nói với dòng sông, em đã yêu Karim và hãy nói với muôn người, em đã yêu Karim...

Trương Thúy Hằng

Báo Biên Phòng